Wat weet ik nou helemaal van oorlog, geboren in 1955? Nooit aan den lijve ondervonden, slechts verhalen. Van angst om hoe lang het gaat duren, blijven we in leven, waar is iedereen, komen ze terug? Verhalen van bezetting; geen zeggenschap hebben, bruusk bejegend worden door ‘de overheid en haar dienaren’, geen mening meer mogen hebben, niet naar buiten mogen na acht uur ‘s avonds. Van niet weten wie er deugt, wie er verklikt. Welk bericht klopt en wat is propaganda? Wie gaat me helpen als ik doelwit ben van de bezetter, aan wie kan ik mijn kind toevertrouwen, mijn bezit, mijn leven?

Bammm, m’ n oren suisden van de klap op mijn wang. Ik begreep er niets van. Ze meenden het toch niet dat ik stil moest zijn? Ik hoefde nooit stil te zijn. Niemand van ons gezin was ooit stil. Er was altijd lawaai, ruzie, muziek, geklets. Zeker met zeven mensen op een driekamerwoning in Amsterdam West.

Als iedereen zijn kogels heeft verschoten

en alle bommen kreunend zijn ontploft,

kan dan de vrijheid worden afgestoft

en oorlog voortaan worden uitgesloten?

Voor mij was de oorlog er heel plotseling. Ik weet het nog goed, ik lag al te slapen en plots schrok ik wakker en hoorde geluiden van (besefte ik mij pas later) sirenes, vliegtuigen, trams die hun bellen luidden en mensen op straat. Vanaf dat moment hing er een drukkende sfeer in de straten. Wanneer je bezetters tegen kwam, voelde je hun priemende ogen naar je kijken. Snel naar huis en niet te lang op straat.

Totale vrijheid bestaat naar mijn mening niet.
Mijn interpretatie van vrijheid is de mogelijkheid om zonder grenzen je dromen in waarheid om te zetten. Maar dat is niet mogelijk. Er is altijd een grens en men is nooit 100% vrij om zijn of haar beslissingen te nemen, zonder de normen en waarden van de ander erin mee te nemen.
Voor mij heeft vrijheid vele grenzen gekend. Een smalle tot een wijde grens. En ik denk dat als je vrijheid zowel van een positieve als van een negatieve kant bekijkt, je ziet dat ze samen toch in verbinding zijn. Daarom kan je de schakels in de ketting van vrijheid niet los van elkaar zien.

1940

een gebaar

de gevolgen waren groot

wereldwijd

een gebaar

door een persoon

uitgespreid.